Podróż w przyszłość, czyli Polska za 100 lat
Z okazji obchodów 100-lecia niepodległości Polski proponujemy… podróż w czasie! Oto pomysły na wspólne działania w ramach Nocy Bibliotek pod hasłem „Polska za 100 lat”.
Z okazji obchodów 100-lecia niepodległości Polski proponujemy… podróż w przyszłość. Oto pomysły na warsztaty i działania w ramach Nocy Bibliotek pod hasłem „Polska za 100 lat”.
Co możemy w roku 2018 powiedzieć na temat roku 2118? Jesteśmy dziś bardzo ukierunkowani na teraźniejszość, żyjemy tu i teraz. Do tego rozwój nauki i techniki jest niezwykle szybki. Gra w futurologów może być dobrą zabawą, ale może również pomóc poznać przeszłość, zastanowić się nad zagrożeniami i szansami przyszłości i wreszcie, poprzez zrozumienie tempa globalnych przemian – może pomóc młodym ludziom trochę lepiej zrozumieć dorosłych. Zabierzmy więc naszych czytelników i gości w podróż w czasie. Proponujemy Wam kilka pomysłów na biblioteczne działania wokół tematu „Polska za 100 lat”.
SONDA ULICZNA: „POLSKA ZA 100 LAT”
Jako wstęp to działań podczas Nocy, zaproponujcie młodym czytelnikom zaplanowanie i przeprowadzenie przed Nocą Bibliotek ulicznej sondy na temat wyobrażeń mieszkańców waszego miasta, ulicy czy wsi na temat przyszłości Polski i waszej okolicy. Zamiast jednak zadawać jedno ogólne pytanie: „Jak będzie wyglądała Polska za 100 lat?”, niech wymyślą pytania szczegółowe, wypiszą kategorie, obszary tematyczne, które ich interesują np. LUDZIE, TECHNIKA, PRACA, ZABAWA i ułożą do nich pytania otwarte, czyli takie, na które nie odpowiada się jedynie TAK albo NIE. Niech wystrzegają się pytań rozpoczynających się na ILE, CZY – odpowiedzi na nie niewiele powiedzą. Niech zaczynają pytania od JAK, W JAKI SPOSÓB, KTO, CO, GDZIE? Zawsze warto prosić respondentów, by wyjaśnili swoje odpowiedzi, uzasadnili, puścili wodze fantazji. Wywiady można nagrywać na dyktafon albo rejestrować filmowo za pomocą telefonu komórkowego. Zawsze niech proszą odpowiadających o pozwolenie na użycie wizerunku czy wypowiedzi. Na koniec zbierzcie i podsumujcie odpowiedzi w grupie. Na spotkaniu podczas Nocy Bibliotek przeanalizujcie wspólnie, jaki obraz przyszłości z nich wynika i zaprezentujcie wyniki publicznie. Możecie zrobić wystawę przedstawiającą plastyczne, symboliczne interpretacje zebranych odpowiedzi z fragmentami wideo czy dźwięku. Możecie wykorzystać darmowe programy graficzne, jak Canva.com, Piktochart, chmury tagów, jak Wordle.net czy Wordclouds.com, a także proste formy prezentacji, jak zdjęcie z kartką A4, na którym znajduje się napis czy zadawane respondentom pytanie. Zaproście mieszkańców (a zarazem respondentów) na wystawę, którą otworzycie podczas Nocy Bibliotek – wasza akcja może wywołać naprawdę głęboką dyskusję.
TELEPORT FOTOGRAFICZNY
Fotografia to dziś bardzo popularne medium, każdy ma aparat, choćby w telefonie. Początki fotografii sięgają lat 20. XIX wieku, więc w roku 1918 miała już niemal 90 lat. Dzięki jej popularności możemy zobaczyć, jak wyglądały nasze ulice, domy i miasta 100 lat temu, podejrzeć ówczesną modę, zwyczaje, sporty itp. Strony internetowe, jak nac.gov.pl czy Polona.pl, partner akcji Noc Bibliotek, pełne są archiwalnych fotografii, które możemy wykorzystać na wolnych licencjach. Może uda się tam znaleźć stare zdjęcia waszych miejscowości. Przejrzyjcie też szuflady dziadków, może znajdą się tam stare (niekoniecznie 100-letnie) fotografie waszych domów, bliskich, sąsiadów? Wykorzystajcie fotografię jako teleport. Zaaranżujcie takie same zdjęcia miejsc, ludzi i przedmiotów i wykonajcie współczesne fotografie, tak jak zrobili to animatorzy akcji Korzenie Siekierek: www.korzeniesiekierek.pl/teleport.html. Nie zatrzymujcie się jednak na zestawieniu dwóch zdjęć. Puśćcie wodze fantazji i upozorujcie szalone zdjęcie przedstawiające tę samą scenkę za 100 lat. Jak będziecie ubrani, jak będzie wyglądać okolica? Przebierzcie się, zadbajcie o scenografię albo… dorysujcie brakujące elementy w programie graficznym.
ODWRÓCENIE PORZĄDKU
100-lecie Niepodległości to wielkie święto. A podczas święta można pozwolić sobie na odwrócenie dotychczasowego porządku – obżarstwo, lenistwo, niedbanie o codzienne troski. W karnawałach, będących wyjątkowo intensywnie przeżywanymi świętami, często następowało także odwracanie ról – mężczyźni przebierali się za kobiety, biedni rządzili bogatymi. Porzucano dobre obyczaje, przyjęte normy, kwestionowano autorytety. Zabawcie się z czytelnikami w wielkie odwrócenie ról i zastanówcie się, jak by wyglądała karnawałowa, postawiona na głowie Polska 2118.
KAPSUŁA PAMIĘCI
Czy znacie kapsuły pamięci? Ludzie zbierają przedmioty codziennego użytku, publikacje i artefakty charakterystyczne dla czasów w których żyją i umieszczają je w szczelnie zamkniętej kapsule, którą należy odkopać za 100 lat. Po co to robią? Dla potomnych, żeby zachować ślad o sobie i swoich sposobach życia, odbioru świata i rozumienia go, stanie wiedzy itp. A także po to, by określić własną tożsamość, poddać refleksji rzeczywistość w której żyją, dokonać selekcji najważniejszych rzeczy, które warto zabrać w podróż w czasie. Zabawcie się z czytelnikami w tworzenie kapsuły pamięci w bibliotece. Ogłoście zbiórkę najbardziej charakterystycznych rzeczy do umieszczenia w waszej lokalnej kapsule. Zwróćcie uwagę, by były to takie przedmioty, które najlepiej określają waszą społeczność, i które pokazałyby najwięcej o was przybyszowi z przyszłości. Z nadesłanych propozycji wybierzcie w drodze konkursowej 10, 50, 100 – w końcu nie chodzi o liczbę, ale o jakość prezentowanych propozycji. Włóżcie je do pudła i zakopcie wspólnie w ogrodzie/na dziedzińcu przy bibliotece.
Koniecznie włóżcie też do niej wybraną wspólnie książkę. Wybór książki do kapsuły czasu sam w sobie może być świetnym pomysłem na warsztaty w bibliotece. Dlaczego właśnie ten tytuł? Czy za 100 lat będą czytane tradycyjne książki? Czy w kapsule sprawdzi się czytnik lub ebook?
Dołączcie też pocztówkę z najlepszymi życzeniami dla potomnych. Czego życzycie ludziom żyjącym za 100 lat? Czego dowiedzą się o was przyszli mieszkańcy waszej miejscowości? Czego wy dowiedzieliście się o was samych?
LIST DO SAMYCH SIEBIE
Jeśli w grupie panuje zaufanie i macie dobrą pamięć, zaproponujcie czytelnikom działanie, które albo może uzupełnić przygotowywanie kapsuły pamięci i życzeń do przyszłych mieszkańców, albo może być zupełnie nowym, oddzielnym pomysłem. To napisane listu do samych siebie – tylko starszych o rok. Poproście by napisali list o tym czego pragną, jakie mają marzenia, jacy chcieliby być za rok i co chcieliby osiągnąć – na różnych polach życiowych: rodzinnym, towarzyskim, szkolnym itd. Poproście by włożyli listy do kopert, zakleili i zaadresowali je własnym adresem. Wy włóżcie wszystkie listy do pudełka i napiszcie na nim datę wysłania – ten sam dzień, dokładnie za rok. Zaznaczcie też tę datę w kalendarzu, żeby nie zapomnieć wysłać listów i nie zawieść uczestników. Rok później w skrzynkach na listy czekać będzie na nich ciekawa przesyłka z przeszłości.
ARCHITEKTURA W 2118 r.
W roku 2018 deweloperzy budują w dużych miastach kolejne miasta. Już niedługo dotychczasowe metropolie znacznie się zagęszczą. Coraz więcej osób mieszka w zupełnie nowych dzielnicach, w miejscach, w których wcześniej nic nie stało albo na gruzach dawnych domów. Zastanówmy się nad miastami, miasteczkami i wsiami przyszłości. Jak będą wyglądały za 100 lat, jak będzie się w nich mieszkać i jak na to odpowiedzą architekci? Bloki powstające w PRL budowane były z datą ważności i ich los w 2118 jest raczej przesądzony – prawdopodobnie zwyczajnie się rozpadną. Jak wpłynie to na wygląd naszych miejscowości? Co zaproponują urbaniści w zamian? Obejrzyjcie razem kilka ciekawych architektonicznych trendów:
- Domy atrialne: https://whu.org.pl/2015/04/20/orezna-kolonia-domkow-atrialnych/
- Mikrodomy:
http://www.najlepszedomy.pl/domy/101/luksus_na_20_metrach_najmniejsze_domy_swiata,101.html
- Barki mieszkalne: https://pl.wikipedia.org/wiki/Barka_mieszkalna
I poproście gości, by zaprojektowali w grupach domy przyszłości. Zapytajcie, jak będziemy mieszkać za 100 lat? Czy standardy się poprawią? Czy nadal ceny będą tak wysokie, czy nadejdzie mieszkaniowa rewolucja? Czy młodzi będą długo mieszkać z rodzicami? Czy nadal będą wynajmować mieszkania, czy może zupełnie zrezygnują ze stałego lokum na rzecz ciągłego podróżowania czy życia w podróży?
Ważnym tematem w tym wątku może być biblioteka przyszłości. Czy takie miejsca będą istnieć? Jak będą wyglądać? Jaką rolę będą pełnić? W przygotowaniu takich zajęć dla dzieci, przydatny może być nasz scenariusz zajęć „Biblioteka marzeń” dla najmłodszych czytelników.
ŚWIAT WIELOZMYSŁOWY
Często, gdy wspominamy przeszłość, jesteśmy w stanie przywołać zapachy, smaki, dźwięki z tamtych lat. Na co dzień jednak naszym życiem rządzi oko. A co gdyby za 100 lat wzrok nie był już podstawowym zmysłem organizującym naszą codzienność? Co gdyby ludzie przyszłości poznawali świat bardziej za pomocą słuchu, smaku, węchu i dotyku? Jeśli pracujecie z młodszą grupą, zaproponujcie im zaprojektowanie wielozmysłowego miasta przyszłości. Z jakich materiałów będą budowane budynki, które doświadczać będziemy za pomocą dotyku? Jak wyglądać będzie organizacja ruchu drogowego, którą rządzić będą dźwięki? Jakie obszary naszego życia mogą być równie dobrze co za pomocą wzroku poznawane za pomocą węchu? Najpierw zróbcie czytelnikom podróż po bibliotece z zawiązanymi oczami – niech poczują w jaki sposób świat doświadczają osoby z dysfunkcjami wzroku. Zapytajcie ich, co ułatwiało im poruszanie się w przestrzeni. Jakie materiały były miłe w dotyku, jakie nieprzyjemne? Czy niosło się utrudniające orientację w przestrzeni echo? Jakie zapachy pomagają im w lokalizacji w przestrzeni? Czy to możliwe, że za 100 lat świat będzie bardziej wielozmysłowy? W czym by nam to pomogło? Jak zmieniłaby się sytuacja osób z niepełnosprawnościami?
MAPPING
Czy wszyscy goście Nocy znają mapę Polski z 1918 roku? Czy wiedzą, jakie miasta i tereny wchodziły w granice kraju przed II wojną światową? Zróbcie z gośćmi mapping i nałóżcie współczesną mapę Polski na mapę historyczną. Możecie użyć nadruków na przezroczystych foliach, dajcie je jednak czytelnikom do ręki – niech nałożą je sami. Pokażcie mapę z 1918 roku i zadajcie pytania:
- Gdybyśmy mieszkali w naszej miejscowości 100 lat temu… W jakim państwie byśmy mieszkali? Jakim językiem byśmy mówili? Gdzie 100 lat temu leżały znane nam z wakacyjnych wycieczek miejsca: Mazury, Gdańsk, Karkonosze? Gdzie jeździlibyśmy na wakacje w Polsce z 1918 roku? Jakie Państwa były naszymi najbliższymi sąsiadami, których najłatwiej odwiedzić?
- Teraz nałóżcie kontury współczesnej Polski na mapę z 1918, spójrzcie, co zmieniło się po II wojnie światowej i zadajcie pytania:
Jakie mniejszości narodowe żyją dziś w naszym kraju i jakimi językami mówią? Gdzie na świecie można dziś usłyszeć język polski i spotkać polskie mniejszości? Jakimi językami mówiono w Polsce sprzed 100 lat?
- Gdyby Polska w 2118 roku wróciła do granic sprzed 100 lat: Jakie grupy narodowe i etniczne by się w niej znalazły? Jakimi językami by mówiły? Jakie państwa przestałyby istnieć?
UTOPIE I DYSTOPIE
W literaturze i tekstach kultury istnieją różnorodne wyobrażenia utopii – krain szczęśliwych oraz ich przeciwieństw – dystopii, post-apokaliptycznych krain po wielkim wybuchu, gdzie nic nie jest już takie jak dziś. Zaproponujcie lektury do tego tematu z waszych zbiorów bibliotecznych i zaproponujcie młodym zabawę w architektów przyszłości – zaprojektowanie w grupach kilku typów utopii (bądź dystopii)
- ucieczki bądź eskapistycznych: czyli takich do których ucieka się przed światem zewnętrznym, azylów zapewniających spokój i ulgę. W ramach utopii ucieczki mogą pojawić się: utopie miejsca (krainy, planety, miejsca innego wymiaru gdzie ludzie żyją szczęśliwie bez trosk i zmartwień); utopie czasu tzw. uchronie (czasy szczęśliwe, złoty wiek, jasna przyszłość, bądź lepsza przeszłość, często odległa i mityczna); utopie ładu wiecznego (nagroda za dobre życie, otrzymywana po śmierci) – typologia wg prof. Jerzego Szackiego.
Z młodzieżą i dorosłymi możecie wyjść poza sferę fantazji. W grupach zastanówcie się nad typami utopii, które mogą w pewnych warunkach zostać wprowadzone w życie. Wyróżnia się ich dwa typy tzw.
- utopii heroicznych: utopie zakonu: nie mające ambicji przemiany świata na nowo, ale tworzące oazy spokoju, w których wypróbowywane są konkretne sposoby na życie i gdzie wyznawane są nadrzędne wartości. Przykładem mogą być zakony kościelne albo komuny hippisowskie. Utopie polityki zakładające przemianę tego świata, który już działa i próbujące zbliżyć go do ideału, czasem na gruzach obecnej cywilizacji. Przykładem są wszelkie rewolucje społeczne, mające na celu zmianę ustroju społecznego.
Zaproponujcie też na spotkaniu wspólnie wymyślanie wybranych typów utopii. Niech uczestnicy zaplanują strukturę takiego świata w grupach na dużych kartkach papieru. Potraktujcie to jako punkt wyjścia do warsztatów kreatywnego pisania. Stwórzcie na tej podstawie – wspólnie lub indywidualnie – krótkie opowiadania, które będą przedstawiać Polskę za 100 lat.
ŚWIAT RÓŻNORODNY I ŚWIAT PODZIELONY
Warto potraktować obchody 100-lecia niepodległości jako punkt wyjścia do dyskusji o wyzwaniach współczesności. Ważnym tematem w roku 2018 jest społeczna polaryzacja – zamykanie się w bańkach medialnych i towarzyskich, otaczanie się ludźmi głoszącymi takie same poglądy, mających podobny gust i spojrzenie na świat. Warto poruszyć tę kwestię, rozmawiając o tym, jak wyglądać będzie Polska za 100 lat. Zaproponujcie zaprojektowanie dwóch równoległych światów:
- ŚWIAT PODZIELONY
Na jakie grupy można podzielić świat? Gdzie by mieszkały? Czy i jak by się porozumiewały? Czy i jak by podróżowały po świecie? Jakie książki, filmy i seriale by oglądały? Jak by się porozumiewały i jakimi językami by mówiły?
- ŚWIAT RÓŻNORODNY
Jak by wyglądała mapa świata? Jak wyglądałaby nauka, literatura, film? Jak wyglądałaby nauka języka, historii i kultury w szkole? Jak wpłynęłoby to na modę? Jak wyglądałby kalendarz świąt?
Starajcie się nie wchodzić w dyskusji na poziom zagrożeń i szans, jakie niesie ze sobą różnorodność kulturowa. Postarajcie się, by sens ćwiczenia wybrzmiał samoistnie. Świat podzielony nie jest możliwy – zamiast utopią, staje się gettem, dystopią.
Dynamika dyskusji zależy bardzo od tego, z jakimi grupami pracujecie. Starajcie się jednak pokazać, zwłaszcza młodym, że nasza historia determinuje naszą kulturową różnorodność, dlatego warto pracować nad otwartością.
Maja Dobiasz-Krysiak, ksm
PRZESZŁOŚĆ O PRZYSZŁOŚCI
Polecamy materiały o futurologicznych wizjach Polski na początku XX wieku z otwartych zasobów Polona.pl
https://polona.pl/item/przyszlosc-polski-w-przepowiedniach,NzMxMzIwOTk/4/#info:metadata
https://polona.pl/item/ku-gospodarstwu-przyszlosci,Njc4NjA3ODk/40/#index
https://polona.pl/item/slowo-prawdy-dla-ludu-polskiego,NjM5MDEyMTI/31/#info:metadata
https://polona.pl/item/czlowiek-przyszlosci,Njc4NjQzOTA/6/#index
https://polona.pl/item/warszawa-przyszlosci,NTI2NzQ0Ng/4/#index
https://polona.pl/item/wskazania-przyszlosci,NzI1Mzg0NDU/4/#index
WARSZTATY PRZYSZŁOŚCIOWE
A jeśli chcecie zająć się nieco bliższą i bardziej konkretną przyszłością Waszej okolicy, proponujemy warsztaty przyszłościowe. Więcej na ten temat tutaj.